Coronavirus maakt duidelijk dat de maakbare wereld niet bestaat
De wereld is van slag door de coronapandemie. Niemand ontkomt aan de gevolgen. Hoe denkt onze directeur Jaap Dijkgraaf daarover? We legden hem acht vragen voor.
1. De wereld is in een mum van tijd compleet veranderd door de coronapandemie. Hoe kijk jij aan tegen de situatie die is ontstaan?
De wereld is volledig van slag, ik ook. Het is verschrikkelijk dat mensen ernstig ziek zijn of dat nog worden in de nabije toekomst. Nog erger is het dat steeds meer mensen aan het virus overlijden. Achter iedere overledene gaat een persoonlijk drama schuil. Dat beeld moeten we wel voor ogen houden. Het zijn geen getalletjes, het gaat over mensen. Het leed trekt in hoog tempo als een donker gordijn over de wereld. Daarnaast trekt deze pandemie ook diepe economische sporen. Het is een wereldwijd probleem dat zeker voor Nederland, met een open economie, enorme consequenties zal hebben. Faillissementen, ontslagen en een vroegtijdig einde van veel startups; dat zal het virus waarschijnlijk hebben aangericht als het corona-stof straks is opgetrokken.
2. Wat raakt(e) je persoonlijk het meest in de stroom van nieuwsfeiten en gebeurtenissen de afgelopen tijd?
Het besef dat de maakbare wereld niet bestaat. We maakten onszelf met van alles en nog wat wijs dat ons leven beheersbaar was. Code oranje als het stormt of sneeuwt, protocollen voor elk soort gevaar. Ons leven was gebaseerd op controle en zekerheid, op groei en welvaart. Maar voor deze crisis hadden we even geen code voorhanden, geen protocol paraat. Dit virus slaat ons wat dat betreft hard tegen de grond en laat ons zien dat we kwetsbaar en beperkt zijn. Een lichtpuntje is dat er plotseling veel samenwerking op gang komt. Dat mensen over sectoren heen, zonder ellenlange vergaderingen en procedures, elkaar nu goed en snel weten te vinden. Maar ook dat we ons plotseling meer bewust worden dat er zwakken en kwetsbaren zijn in de samenleving, waar we met z’n allen voor hebben te zorgen. Dit gezamenlijke besef zie ik als winst, het zal onze samenleving socialer maken!
3. Waar maak je je vooral zorgen over?
Natuurlijk ben ik bezorgd over de gezondheid van mijn familie, vrienden en collega’s. We hopen en bidden dat we met z’n allen gezond mogen blijven. Daarnaast bereiden we er ons als directie en MT op voor om DWA goed door deze onbestemde tijd heen te loodsen. Continuïteit en het bieden van voldoende werkgelegenheid staan met stip bovenaan onze agenda. Daarnaast kijk ik breder naar onze sector. We kwamen twee weken geleden nog massaal ‘handjes en denkkracht’ te kort. Het zou toch vreselijk zijn als we, met alles wat ons in de duurzaamheidstransitie te doen staat, de sector niet overeind kunnen houden?
4. Het is een tijd van gedwongen stilstaan en van overdenkingen. Welke lessen kunnen we hier uit trekken, als mens en misschien ook als bedrijf?
Het is (bijna) altijd zo dat er een concrete dreiging moet zijn om mensen zo ver te krijgen van gedrag te veranderen. Pas als we concreet in gevaar zijn, gaan we ‘rennen’. Dat zit nu eenmaal in de aard van de mens. Dat maakt het ook zo lastig om de transitie te maken naar een duurzame samenleving. We ervaren de gevaren niet, het is allemaal daar en straks en niet hier en nu. Dat wordt nu met het coronavirus anders. Dat gevaar staat plotseling midden in onze samenleving en zelfs dan moeten we mensen nog hardhandig wijzen op hun verantwoordelijkheid. Ik hoop dat we leren dat we collectief, ook voor wat betreft de klimaatverandering, gevaar lopen als we ‘laks’ gaan zitten afwachten. Ik hoop dat we leren dat we kwetsbaar zijn met al de luxe en schijnzekerheid die we hebben. Ik hoop dat we als samenleving iets leren van de existentiële angst die mensen bekruipt als er een ramp in aantocht is. We zijn dat gevoel als samenleving kwijt geraakt en dit kan ons terug brengen bij de realiteit. De realiteit dat we sterfelijk zijn, kwetsbaar en beperkt. Daarom is het zaak ons te richten op een duurzame samenleving, voordat we overspoeld worden door klimaatrampen.
5. Nu de wereld even stil staat, is er minder luchtvervuiling, minder uitstoot van CO2, en stikstof. Het milieu krijgt even een adempauze. Kunnen we dat vasthouden?
Tijdens de coronacrisis ontdekken we dat er hele andere manieren van (samen)werken en functioneren mogelijk zijn. Door moderne ICT-voorzieningen kunnen we prima op afstand van elkaar werken en overleggen. Het is geweldig om te zien dat zich hiermee een ontwikkeling inzet die plaats- en tijdsonafhankelijk werken en leren mogelijk maakt. Want naast werken, denk ik dat we vanaf nu ook compleet anders naar onderwijs gaan kijken. Plotseling hoeven mijn kinderen niet meer naar de muziekschool voor pianoles, maar doen we dat thuis, virtueel verbonden met de pianoleraar die thuis, achter zijn eigen vleugel zit. Ik denk dat we dit blijvend zullen inzetten en dat we beduidend minder mobiel zullen zijn. Dat is winst voor onze tijdsbesteding en winst voor het milieu.
6. Staan projecten nu ook stil of gaat er nog veel door? En als ze al stil staan, komt dat dan door de stikstofcrisis of door de coronacrisis?
Gelukkig gaan de meeste projecten gewoon door. Het is logisch dat projecten in sectoren waar bijna een complete lockdown is, nu wel tot stilstand komen. Maar dat is zeker niet het algemene beeld. Er ontstaat natuurlijk wel onzekerheid, binnen alle sectoren van de markt. En dat heeft ook een effect op projecten. Het leidt soms tot vertraging, het opnieuw definiëren van de uitgangspunten of toch een tijdelijke stop. Wat nu stopt, is allemaal corona-gerelateerd. Het stikstofprobleem lijkt even van de radar. In werkelijkheid is het natuurlijk nog springlevend en zal het op enig moment weer de kop opsteken.
7. Hoe zal de wereld eruit zien als het coronavirus straks onder controle of geneesbaar is? Pakken we dan gewoon de draad weer op? Of gaan we het toch anders aanpakken?
Mijn verwachting is dat deze crisis nog een poosje na zal dreunen in de samenleving. Of ze tot een radicaal andere samenleving zal leiden, weet ik niet. Wel hoop ik dat de samenleving socialer wordt. We weten niet wat er voor ons ligt, wat er allemaal nog staat te gebeuren. Ik denk wel dat minister Grapperhaus gelijk heeft als hij zegt dat de sleutel tot succes in ons eigen gedrag ligt. Dat is nu letterlijk zo. Blijf weg van de straat, dan kun je niemand besmetten of besmet worden. Ons gedrag doet er toe, dat ervaren we nu, zij het op een onprettige manier. Maar dat geldt niet alleen bij een coronapandemie. Dat geldt ook bij een transitie naar een duurzame samenleving. Voor een groot deel heeft dat te maken met gedrag en het maken van keuzes. Dus dat meer bewust worden van ons gedrag kan de grote winst worden van deze crisis. Als dat zo is, dan zullen we dat merken in de samenleving. We zullen dan meer gaan handelen vanuit een welgemeend eigenbelang dat veel sterker gericht is op het algemeen belang. Meer oog hebben voor elkaar. Dat is winst, als je het mij vraagt.
8. Wat wil je meegeven aan je medewerkers, klanten, de sector in deze periode?
Veel hangt samen met onzekerheid. Hoe onwaarschijnlijker iets is, hoe minder je hoopt. Maar toch: laten we hopen dat de creativiteit, het samenwerken, het meer bij elkaar betrokken raken, het plotselinge zorgen voor elkaar, blijvend is in onze samenleving. Want, ‘In het zicht van het kwade toont zich de mogelijkheid van het goede’, zegt filosoof Paul van Tongeren.
