Netcongestie: hoe netverzwaring, netcodes en innovaties kunnen helpen

Netcongestie in het kort

• Netcongestie kan zowel een fysieke als een contractuele oorzaak hebben.
• Nederland kleurt al flink ‘rood’ op de netcongestiekaart.
• Er zijn grofweg vijf manieren om netcongestie aan te pakken: netverzwaring, netcodes, (contractuele) innovaties, piekafvlakking en samenwerking.

Netcongestie: file op het elektriciteitsnet

De laatste jaren zien we de energietransitie versnellen. Daarbij ligt de nadruk op elektrificatie – of het nu gaat om zonnepanelen, warmtepompen of autolaadpalen. Al die stroomleveranciers en -afnemers betekenen een enorme belasting van het energienetwerk. We spreken van netcongestie wanneer er file op het stroomnet ontstaat, waardoor er geen stroom geconsumeerd of teruggeleverd kan worden.

Toename van de elektriciteitsbehoefte: de cijfers

Dat het Nederlandse elektriciteitsnet de laatste jaren overvol raakte, maken de volgende cijfers duidelijk.

• In 2023 werden 170.000 warmtepompen geïnstalleerd: 60% meer dan in 2022.
• Het aantal elektrische auto’s groeit door naar 2 miljoen in 2030.
• Meer dan 2 miljoen huishoudens hebben zonnepanelen.
• Er staan 6.000 bedrijven op de wachtlijst voor afname en 8.000 voor teruglevering.

Fysieke en contractuele netcongestie

Naast netcongestie op basis van fysieke overbelasting van het lichtnet, kan er ook sprake zijn van contractuele netcongestie. De netbeheerder reserveert capaciteit op het net zoals contractueel aangevraagd door een klant, ook al is het bestemd voor later gebruik. Bijvoorbeeld voor nieuwe woningen of bedrijventerreinen. Bij contractuele congestie is er nog wel fysieke ruimte op het lichtnet. Maar omdat die al gereserveerd is, kan die niet benut worden.

Netcongestiekaart: een groeiend probleem

Steeds meer delen van Nederland kleuren rood op de netcongestiekaart. Rood houdt in dat er geen transportcapaciteit beschikbaar is. In deze gebieden moet congestiemanagement worden toegepast. Vooral in Flevoland, Gelderland en Utrecht is netcongestie een issue, maar ook de rest van Nederland is niet vrij van de problematiek. De kaart laat zien dat het een issue is in grote delen van Nederland. Het is niet vanzelfsprekend om grote nieuwe aansluitingen te krijgen of om energie terug te leveren.

Vooral bedrijven, datacenters en industrie hebben moeite om akkoord te krijgen op hun aanvraag voor verzwaringen of nieuwe aansluitingen voor elektriciteitsafname. Volgens TenneT staat er momenteel voor ruim 105 gigawatt aan aanvragen uit. Voor kleinverbruikers, zoals huishoudens, laadpalen en kleine bedrijven, is in de meeste provincies nog voldoende ruimte op het elektriciteitsnet. Maar de verwachting is dat ook zij vanaf 2026 geraakt kunnen worden.

Netcongestie: de oplossingen

Nederland heeft een van de betrouwbaarste elektriciteitsnetten ter wereld. Juist dat stabiele raamwerk maakt de zoektocht naar snelle oplossingen en veranderingen lastig. De netbeheerders moeten zich aan spelregels houden en kunnen vaak niet zo flexibel zijn als ze zouden willen. Toch wordt er al hard gewerkt aan oplossingen voor netcongestie.

#1 Netverzwaring
In de eerste steden worden momenteel verzwaringen van elektriciteitsstations opgeleverd. Andere zitten midden in de transitie of beginnen er net aan. Een netverzwaring heeft vaak een doorlooptijd van drie tot vijf jaar: het vraagt veel meer dan lukraak een kabel trekken. Bij toekomstige woningbouw is het daarom nu al zaak na te denken over netverzwaring.

#2 Netcodes elektriciteit en congestie: einde aan reservering van capaciteit?
De netcode elektriciteit biedt een goede manier om andere afspraken te maken over de reservering van transportcapaciteit. Want als de transportcapaciteit van stroom niet meer gereserveerd kan worden, ontstaat er ruimte voor nieuwe aansluitingen. De netcode laat een continue ontwikkeling zien rondom het thema netcongestie. Zo actualiseert de ACM regelmatig de regels rondom transportschaarste en congestiemanagement (het slimmer gebruiken van het elektriciteitsnet).

#3 Piekafvlakking
Wanneer stroomgebruikers in de piekuren een deel van het vermogen inleveren, is er sprake van piekafvlakking ofwel ‘peak shaving’. Op het moment dat zij minder elektriciteit afnemen, komt er meer flexibiliteit op het elektriciteitsnet. De netbeheerder kan via een capaciteitsbeperkingscontract aangeven op welke momenten daar behoefte aan is.

Het slim omgaan met het elektriciteitsnet via peak shaving (maar ook via peak shifting en valley lifting) gebeurt al veel, maar capaciteitsbeperkingscontracten zijn nog niet populair. De kamerbrief ‘nieuwe maatregelen netcongestie’ gaat in op de flexibilisering van het energienetwerk.

#4 Innovatie en slimme oplossingen
Zo innovatief als Nederland is, worden er continu slimme oplossingen bedacht voor netcongestie. Van het gebruik van buurtbatterijen tot het delen van één stroomkabel voor windmolens en zonnepanelen. (Die stroomopwekkers werken toch zelden gelijktijdig). Dergelijke vernieuwende technieken moeten altijd eerst worden goedgekeurd door de ACM. Voorbeelden van veelbelovende innovaties zijn:

Groepsaansluiting
Een gemeente of groot bedrijf met meerdere gebouwen kan die panden onderling energie laten uitwisselen. Zo ontstaat er een betere balans in vraag en aanbod aan energie. Een groepsaansluiting (waarbij een partij voor al haar panden één contract afsluit met de netbeheerder) is nog niet mogelijk, maar komt er wel aan.

Gebouwen zelf energie laten opwekken
Hoe minder stroom gebouwen van het elektriciteitsnet afnemen, hoe beter. Door gebouwen zelf energie op te laten wekken, hebben ze maar een klein beetje elektriciteit nodig uit het stroomnet.

Slim omgaan met warmtepompen
Het is een trend onder bijvoorbeeld basisscholen: verduurzaming door het installeren van een warmtepomp. Het stroomverbruik van warmtepompen is flink te beperken met slimme oplossingen rond inschakelpieken. Of door één grote warmtepomp in te ruilen voor een paar kleinere, waardoor deze beter regelbaar worden. Zo kun je in de nacht warmte of koude bufferen voor het gebruik van overdag.

#5 Samenwerking
Het terugdringen van netcongestie vraagt om een gezamenlijke aanpak. Het is twee voor twaalf: de stroom valt nóg niet uit in Nederland, maar het is een reëel toekomstscenario. Een betrouwbaar elektriciteitsnet is een luxe. De meeste partijen die nu een aansluiting hebben, staan er niet voor open om daar een stukje van in te leveren. Dat komt vooral omdat ze denken de stroom later zelf nodig te hebben, en omdat onduidelijk is wat het exact oplevert. Liever betalen ze de (vrij lage) maandelijks vastrechten. In de toekomst zullen ze wel moeten, willen anderen ook gebruik kunnen maken van het elektriciteitsnetwerk.

Landelijk Actieprogramma Netcongestie

Gelukkig wordt er al volop actie ondernomen om netcongestie samen aan te pakken. Bijvoorbeeld via het Landelijk Actieprogramma Netcongestie (LAN). Het roer compleet omgooien is op korte termijn haast ondoenlijk. Immers: Nederland heeft er tientallen jaren over gedaan om zo’n goed en betrouwbaar elektriciteitsnet op te bouwen. Elke aanpassing van dat robuuste lichtnet vraagt om geduld en bedachtzaamheid.

Congestiemanagement in de praktijk

Groenpoort Veenendaal: congestiemanagement via energiecentrale
In de wijk Groenpoort in Veenendaal-oost krijgen zo’n 930 nieuwe woningen straks hun warmte en koeling via een innovatieve, duurzame energiecentrale. Die centrale buffert warmte op grote schaal en is voorzien van krachtige warmtepompen. Dankzij de warmtebuffering biedt de energiecentrale veel flexibiliteit. DWA begeleidde het ontwerpproces van de energiecentrale.

EnergieRijk Den Haag: stadsbatterij voor overheidsgebouwen
Om de krapte op het elektriciteitsnet het hoofd te bieden, heeft Den Haag een Stadsbatterij in gebruik genomen. Die kan duurzame energie tijdelijk opslaan en afgeven als er vraag naar is. Zo vangt de batterij pieken en dalen in het lokale elektriciteitsnet op. De Stadsbatterij verzorgt (deels) de elektriciteitsvoorziening van de ministeries van Infrastructuur en Waterstaat en Buitenlandse Zaken, COA, IND en Dienst Terugkeer en Vertrek. DWA maakt sinds 2020 deel uit van het programma EnergieRijk Den Haag, waarbinnen de batterijopslag valt.

Schiphol: simulatie van klimaatbeheersingssystemen
Bedrijven die de overstap maken naar energiezuinige koeling of verwarming, willen vooraf weten welke oplossingen het best renderen. DWA kan via een digital twin op voorhand inzichtelijk maken hoe een klimaatbeheersingssysteem zich gaat gedragen in een gebouw. Een digital twin kan ook verbeterpunten in bestaande klimaatbeheersingssystemen aantonen. DWA adviseerde Luchthaven Schiphol bij het optimaliseren van haar energiezuinige gebouwinstallaties.

Zo helpt DWA bij netcongestie

Via machine learning kan DWA het energieverbruik van nieuwbouw voorspellen. Dat doen we op basis van grote hoeveelheid gebouwdata die we door de jaren verzamelden. We kunnen bijvoorbeeld voorrekenen wat u straks met uw duurzame gebouw zelf aan energie opwekt en welke capaciteit u bij de netbeheerder moet aanvragen.

DWA is bovendien een specialist in parametrisch ontwerpen. Daarbij berekenen we digitaal welk ontwerp (voor bijvoorbeeld een gevel) de beste energieprestatie heeft.

Hoe richt u uw gebouw zo in dat u piekafvlakking kunt toepassen? Hoe spreekt u dat vervolgens af met de netbeheerder? Tegen welke vergoeding? DWA adviseert u graag hoe u uw bijdrage kunt leveren aan het oplossen van netcongestie. Dat doen we altijd vanuit een integrale benadering, met een technische en een juridische bril (via DWA Legal).