Gebouwautomatisering: energiebesparing en meer comfort door afstemming technische installaties

Gebouwautomatisering in het kort:

• Een gebouwbeheersysteem controleert de werking van alle installaties en vormt de opstap naar een smart building.
• Uitbreiding van gebouwautomatisering vergt veel kennis van alle samenwerkende systemen en installaties.
• Gebouwautomatisering en gebouwbeheersystemen zijn gebonden aan wettelijke eisen die vanaf 2026 veranderen.

Gebouwautomatisering regelt klimaat en veiligheid in gebouwen

Bij gebouwautomatisering regelt een gebouwbeheersysteem (GBS) de samenwerking tussen technische installaties voor bijvoorbeeld verlichting, verwarming, koeling, zonwering en ventilatie.

Naast de klimaatregeling kan gebouwautomatisering ook van belang zijn voor de veiligheid in een gebouw. Onder andere cameratoezicht en toegangscontroles kunnen onderdeel uitmaken van de gebouwautomatisering.

Smart building volgt op gebouwautomatisering

Een gebouw dat is uitgerust met installaties die zijn aangesloten op een gebouwbeheersysteem, is nog geen smart building. In een smart building verzamelen sensoren en applicaties realtime gegevens over de energieprestaties en het ruimtegebruik. Daarmee kunnen bijvoorbeeld verwarming, koeling en verlichting worden afgestemd op het gedrag en behoeften van gebruikers voor een comfortabel binnenklimaat. Dat gebeurt via het gebouwbeheersysteem. Zo gezien is de mogelijkheid tot smart building een van de voordelen die te behalen zijn met gebouwautomatisering.

De voordelen van gebouwautomatisering

Het gebruik van een gebouwbeheersysteem bieden verschillende voordelen:

• Centrale aansturing van installaties volgens geprogrammeerde waarden.
• Verhoging van het comfort voor gebruikers in het gebouw.
• Besparing op energiekosten.
• Goed overzicht op het beheer en onderhoud van installaties.

Centrale aansturing en comfort

In grotere gebouwen is het niet handig om in elke ruimte de installaties handmatig te bedienen. Gebouwautomatisering maakt het mogelijk om bijvoorbeeld de HVAC-installaties (verwarming, ventilatie en airconditioning) voor te programmeren in het gebouwbeheersysteem.

Zo kan voor het comfort van de gebruikers de gewenste temperatuur vooraf worden ingesteld – voor het hele gebouw of per ruimte. Wanneer die te laag is, zorgt het GBS dat de verwarming aangaat. Is het te warm, dan kan het systeem de airco aansturen.

Handmatig bijstellen

Gebouwautomatisering sluit niet uit dat een installatie ook manueel wordt bediend. Wanneer een gebruiker bijvoorbeeld een hogere temperatuur wenst in een ruimte, kan dat afhankelijk van de mogelijkheden die een installatie biedt handmatig worden bijgesteld. Het gebouwbeheersysteem kan zo’n bijstelling herkennen en de programmering daarop aanpassen.

Het is ook mogelijk om de verstelling, bijvoorbeeld einde dag, automatisch weer terug te zetten naar de beginwaarden. Dit voorkomt onnodig energieverbruik.

Energiebesparing en kostenbeheersing

Het gebouwbeheersysteem zorgt ervoor dat de installaties voor HVAC de voorgeprogrammeerde prestaties leveren. Dit maakt het mogelijk om de energiekosten te beheersen. Terugdringen van het energieverbruik is een verplichting voor vastgoedeigenaren volgens het Klimaatakkoord van Parijs.

Paris Proof
Bijstelling van de installatieprogrammering op werkelijk gebruik van ruimtes kan energie besparen. Hiervoor kan ook aanvullende technologie worden aangesloten op het gebouwbeheersysteem. Bijvoorbeeld een bewegingssensor die aangeeft wanneer iemand een ruimte ingaat. Via het GBS daarop het licht aan en uit gaan of de klimaatregeling worden aangepast. Zo helpt gebouwautomatisering om vastgoed Paris Proof te maken.

Overzicht op onderhoud

Een gebouwbeheersysteem geeft een melding wanneer installaties of onderdelen daarvan onderhoud nodig hebben of aan vervanging toe zijn. Het GBS voorkomt zo onverwachte uitval van gebouwinstallaties of dat ze niet goed presteren.

Regeltechniek in gebouwen bestaat uit lagen

Doorgaans is gebouwautomatisering opgebouwd uit meerdere lagen. Installaties zijn aangesloten op controllers. Deze controllers bevatten chips die zorgen voor de juiste werking van de aangesloten apparatuur. Wanneer het aantal gebouwinstallaties wordt opgeschaald, kan het ook nodig zijn om extra controllers te plaatsen die met elkaar in verbinding staan door middel van een GBS.

Het GBS is het overkoepelende systeem van waaruit alle controllers en daarop aangesloten installaties worden aangestuurd en gecontroleerd. Uitbreiding van het GBS is in bijna alle gevallen mogelijk. Een succesvolle technische implementatie hangt vooral af van de keuzes voor onderliggende installaties.

Kennis van installaties is cruciaal voor succesvolle gebouwautomatisering

Gebouwautomatisering begint met het analyseren van de prestaties van bijvoorbeeld HVAC-installaties. Zo wordt inzichtelijk of de aanwezige apparatuur voldoet, moet worden aangevuld of vervangen. Als de keuze voor technische installaties is gemaakt, komt het gebouwbeheersysteem in beeld. Er zijn diverse fabrikanten en leveranciers die dergelijke systemen kunnen leveren. In Nederland is een groot deel daarvan aangesloten bij de branchevereniging voor gebouwautomatisering.

Onafhankelijk deskundig advies

Ook DWA is aangesloten bij de branchevereniging voor gebouwautomatisering binnen de Federatie van Technologiebranches. Als onafhankelijk adviseur helpen wij gebouweigenaren en -beheerders met de keuze en integratie van gebouwinstallaties en een passend GBS Samen bekijken we wat het gebouw nodig heeft aan systemen voor nu en de komende jaren. Daarbij worden alle relevante aspecten meegewogen, zoals besparingsmogelijkheden, serviceverlening, onderhoud en kostenbeheer en wetgeving.

Gebouwautomatisering is gebonden aan wettelijke eisen

In de herziene Europese Energy Performance of Buildings Directive (EPBD III) worden systeemeisen voorgeschreven voor de verbetering van de energieprestatie van technische bouwsystemen.

Deze richtlijn is sinds 2020 geïmplementeerd in de Nederlandse wet- en regelgeving. In de EPBD III is een verplichting opgenomen voor gebouwen uitgerust met HVAC-installaties met een nominaal vermogen van meer dan 290 kW. Die gebouwen moeten vanaf 2026 voorzien zijn van een gebouwautomatisering en -controlesysteem (GACS). Deze verplichte systemen moeten voldoen aan een aantal eisen die zijn opgenomen in het Bouwbesluit.

Een GACS moet in staat zijn om:

• Het energieverbruik permanent te controleren, bij te houden, te analyseren en de bijsturing ervan mogelijk te maken.
• Te toetsen of het energieverbruik in het gebouw efficiënt is, rendementsverlies op te sporen en meldingen te geven ter verbetering van de prestaties.
• Te communiceren met technische bouwsystemen en andere apparaten in het gebouw, van verschillende fabrikanten.

De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) heeft een checklist opgesteld. Aan de hand hiervan kan worden getoetst of een GBS en het controlesysteem voldoen aan de eisen.

Praktijkvoorbeelden van gebouwautomatisering

Met gebouwautomatisering kunnen doelen worden bereikt in zowel energiebesparing als gebruikscomfort van vastgoed. Enkele praktijkvoorbeelden uit het portfolio van DWA:

• DWA is verantwoordelijk voor de gebouwautomatisering van de Internationale School Utrecht, waarmee een laag energiegebruik en een gezond binnenmilieu wordt gerealiseerd.
• Voor RAI Amsterdam realiseerde DWA een energiebesparing van 90% door de werking van het CV-net optimaal te automatiseren.
• DWA droeg met zijn installatieadvies bij aan een integraal ontwerp van het iconische Valley-gebouw aan de Zuidas. Een gezond binnenklimaat, gebruikerscomfort en duurzaamheid stonden daarbij centraal.
• DWA stond aan de basis van het duurzame installatieontwerp van het Europees Geneesmiddelen Agentschap (EMA).